Naomi Klein, Το Δόγμα του ΣΟΚ – Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής, 2010 (The Shock Doctrine, 2007)

Η βασική θέση της Klein είναι ότι για όλα τα κακά του καπιταλισμού ευθύνεται ο νομπελίστας οικονομολόγος Milton Friedman και η οικονομική Σχολή του Σικάγου. Ταυτίζει την οικονομική πολιτική των ανοικτών αγορών με ελεύθερο ανταγωνισμό με τις μεθόδους βασανιστηρίων για την απόσπαση πληροφοριών από τρομοκράτες. Σύμφωνα με την Klein για να επιτύχουν αυτά τα δύο βασίζονται στη διατήρηση των θυμάτων τους σε κατάσταση σοκ ώστε να αδυνατούν να αντιδράσουν, στη βάση της «επιστήμης του φόβου». Η Klein ονομάζει «αυτές τις ενορχηστρωμένες επιδρομές εναντίον της δημόσιας σφαίρας ύστερα από καταστρεπτικά συμβάντα, σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση των καταστροφών ως επιχειρηματικών ευκαιριών ως, “καπιταλισμό της καταστροφής”.» Προειδοποιεί ότι τα πλοκάμια του συμπλέγματος του καπιταλισμού της καταστροφής «φτάνουν πολύ μακρύτερα από το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα για το οποίο προειδοποιούσε ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ στα τέλη της προεδρικής του θητείας.»

Παρά τις πολλές παρερμηνείες της Klein των όσων έγραψε ο Friedman, τα πράγματα που γράφει στο βιβλίο της έχουν μια μεγάλη δόση αλήθειας. Δικτάτορες και ασύδοτοι τυχοδιώκτες σε αυτόν τον κόσμο επικαλέστηκαν την προστασία της ελευθερίας και τα όσα υποστήριξε ο Friedman για να υποδουλώσουν τους λαούς που κυβέρνησαν και να συσσωρεύσουν οι ίδιοι και οι συνεργάτες τους αμύθητα πλούτη. Είναι όμως παράλογο να πιστεύει κάποιος ότι η οικονομική ελευθερία, η εκούσια συναλλαγή μεταξύ ανθρώπων και οργανισμών, οδηγεί στην υποδούλωση! Η κατάργηση των κρατικών μονοπωλίων δε σημαίνει την αντικατάστασή τους με ιδιωτικά. Ούτε ότι η ανάθεση συμβάσεων από το κράτος σε ιδιωτικές εταιρείες σημαίνει  ανάθεση χωρίς μειοδοτικούς διαγωνισμούς ή χωρίς ρήτρες διασφάλισης των υποχρεώσεων που τους ανατίθενται, όπως κατηγορεί η Klein τους διάφορους ιθύνοντες  σε πολλές περιπτώσεις. Αυτά δε συνάδουν με την έννοια της οικονομικής ελευθερίας που διακήρυξε o Friedman.

Η Klein φαίνεται να θεωρεί ότι η δημόσια παιδεία και υγεία προσφέρονται δωρεάν, και ότι οι κρατικές επιχειρήσεις εξυπηρετούν καλύτερα τους σκοπούς τους από τις ιδιωτικές.  Ουσιαστικά το βιβλίο δεν ασχολείται με την ουσία των σύγχρονων κρατικών προβλημάτων που είναι το υπερβολικό δημόσιο χρέος, η διαφθορά, η ευνοιοκρατία και η ανικανότητα στο δημόσιο βίο, ανεξάρτητα ιδεολογίας, πράγματα που οδηγούν ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης στην απαίτηση  για καλύτερες υπηρεσίες και μικρότερο κράτος.

Σύμφωνα με την Klein, το δόγμα του σοκ εφαρμόστηκε κατά κόρον από τα δικτατορικά καθεστώτα στην λατινική Αμερική για να εξαλειφθεί κάθε αντίσταση, στην Ασία και τη Ρωσία ως απαντήσεις στην οικονομική κατάρρευση, στη Νότια Αφρική μετά την παράδοση της εξουσίας από τους λίγους λευκούς στους πολλούς μαύρους για να διατηρηθούν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, στην Κίνα για την καταδίωξη των διαφωνούντων και την αρπαγή της κρατικής περιουσίας από τις οικογένειες των μελών του κομμουνιστικού κόμματος, στο Ιράκ κατά και μετά την Αμερικανική εισβολή για να επέλθει μια γρήγορη στρατιωτική νίκη και να κατατροπωθούν οι οπαδοί του Σαντάμ Χουσέιν, στη Σρι Λάνκα και στη Νέα Ορλεάνη με αφορμή τη γρήγορη αποκατάσταση μετά από τις φυσικές καταστροφές που τις έπληξαν. Ως αποτέλεσμα, αφέθηκαν στην ανεργία και στην ένδυα εκατομμύρια άνθρωποι, εν ονόματι της ελευθεροποίησης των αγορών και της υπόσχεσης της οικονομικής σταθερότητας και ανάπτυξης, που δεν ήρθαν ποτέ. Ταυτόχρονα, κάποιες εταιρείες, που ανέλαβαν τα συμβόλαια «αποκατάστασης» ή έτυχαν κρατικών ενισχύσεων και προνομίων για να δραστηριοποιηθούν, είχαν μεγάλα και εύκολα κέρδη, εδραιώνοντας τον «κορπορατισμό».

Διαβάστε το βιβλίο αυτό για να αντιληφθείτε καλύτερα τους κινδύνους του καπιταλισμού και του μικρού κράτους. Πριν πιστέψετε όμως πραγματικά στις εξηγήσεις της Klein στα όσα γράφονται στις 718 σελίδες  αυτού του βιβλίου, κάνετε τον κόπο και διαβάστε τις 208 σελίδες του βιβλίου του Friedman, «Capitalism and Freedom».  Οι λύσεις στα προβλήματα του σημερινού κόσμου δε μπορούν να προέλθουν ούτε με την αντιστροφή της παγκοσμιοποίησης και του ελεύθερου εμπορίου, όπως φαίνεται να πιστεύει η Klein, ούτε με τις κρατικοποιήσεις των τραπεζών και των ορυχείων στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ούτε με τις διακυβερνήσεις του τύπου του Ούγο Τσάβες που βρίσκεται ήδη στην τρίτη του προεδρική θητεία από το 1999 και η Klein υποστηρίζει στο βιβλίο της ότι αποτελεί μια καλύτερη επιλογή. 

Το δικό μου συμπέρασμα: Αν αφήσεις αρκετή εξουσία σε οποιονδήποτε, αποτελεί θέμα χρόνου η καταπίεση των συνανθρώπων του με φτηνά ιδεολογικά προσχήματα  για την επίτευξη τάχατε κάποιων μακροπρόθεσμων υψηλών στόχων, όπως της ελευθερίας, της εξάλειψης της φτώχιας, της σωτηρίας του κόσμου από τις κλιματικές αλλαγές, της ασφάλειας ή της δικαιότερης κοινωνίας. Η καταπίεση μπορεί να προέλθει τόσο από τις μεγάλες κυβερνήσεις όσο και από τις μεγάλες εταιρείες. Μπορεί επίσης να προέλθει από μεγάλους και ισχυρούς διεθνείς οργανισμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή την Παγκόσμια Τράπεζα.

Οι διεφθαρμένες  κυβερνήσεις έχουν συνήθως κατά νου τον προσωπικό πλουτισμό. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί τόσο μέσω της δωροληψίας από την ανάθεση κρατικών έργων και προγραμμάτων όσο και από την ανάθεση κρατικών υπηρεσιών σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ο νεποτισμός, η διαφθορά και η ευνοιοκρατία, ο τυχοδιωκτισμός, δεν είναι φαινόμενα που περιορίζονται στο μεγάλο ή μικρό κράτος, στον κομμουνισμό, σοσιαλισμό, καπιταλισμό, φασισμό ή στη μεικτή ρυθμισμένη οικονομία του Κέινς.  Εκείνα που πρώτιστα χρειάζονται για να αντιμετωπιστούν αυτά τα φαινόμενα είναι ευνομούμενοι έλεγχοι και ισορροπίες ανάμεσα σε όσους ασκούν εξουσία, ανεξάρτητα  ιδεολογίας ή πολιτικού συστήματος. Οι ανοικτές αγορές με ελεύθερο ανταγωνισμό, η δημοκρατική εναλλαγή της εξουσίας, προσφέρουν αυτή την προοπτική και τείνουν να περιορίζουν το κράτος σε εκείνα που πραγματικά του αναλογούν. Οι επιτυχίες ή αποτυχίες στη διακυβέρνηση δε μπορούν να χρεώνονται στις καλές ή κακές ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Εν κατακλείδι: Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αντιδρούν σωστά όταν υποβάλλονται σε σοκ. Κατά συνέπεια, όταν κάποιοι προτείνουν σαρωτικές και αιφνίδιες αλλαγές στη διακυβέρνηση, συνήθως σε βάρος των εργαζομένων, γρηγορείτε. Τα πράγματα μπορούν να γίνουν πολύ χειρότερα!  Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η κοινωνία δεν πρέπει να επανεξετάζει τα κίνητρα που προσφέρονται στους πολιτικούς, τους επιχειρηματίες, τους εργαζόμενους, τους ανέργους ή τους φτωχούς, όταν τα πράγματα δεν πορεύονται όπως οι περισσότεροι θα επιθυμούσαμε. Όταν τα πράγματα φθάνουν στο απροχώρητο και επίκειται η χρεοκοπία ή ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός, είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσεις εκείνους που ενδιαφέρονται να σε βοηθήσουν λόγω αλτρουισμού από τους άλλους που θέλουν να το πράξουν λόγω απληστίας για γρήγορα κέρδη. Από την εξιστόρηση της Kein, φαίνεται ότι στον κόσμο που ζούμε οι δεύτεροι είναι συνήθως περισσότερο διατεθειμένοι να βοηθήσουν από τους πρώτους.